Stukjes Nederland in Brazilië

Molen “De Immigrant”, Castrolanda.

150 jaar groepsmigratie tussen integratie en identiteit

Over de Nederlandse groepsmigratie is in de afgelopen decennia al veel literatuur verschenen. Zowel historici – waaronder ikzelf -, antropologen, sociologen, landbouwkundigen en geografen hebben dit verschijnsel dat zich nergens anders in die omvang heeft voorgedan, aan een serieuze studie onderworpen. Bovendien hebben ook de emigranten zelf hun geschiedenis te boek gesteld en zijn er ook enkele journalistieke werken over de Nederlandse groepsvestigingen verschenen.

Opvallend is dat er nauwelijks pogingen ondernomen zijn voor een integrale benadering van de Nederlandse groepsmigratie naar Brazilië. Het boek Praktijk en patroon van recente Nederlandse groepsmigraties van Willem van der Mast is een uitzondering, maar dateert alweer van 1963. Ook Kees Wijnen’s rapport De Nederlandse agrarische groepsvestigingen in Brazilië uit 2001 is een integrale studie, maar focust zich vrijwel uitsluitend op landbouwkundige ontwikkelingen. Alle andere studies hebben in de regel één of enkele groepsvestigingen tot studieobject. Inmiddels is de omvangrijke reeks boeken verder verrijkt met nieuwe werken over Carambeí, Gonçalves Junior, Holambra I en Campos de Holambra (Holambra II). Hoewel nieuw onderzoek in Nederland en in Brazilië meer licht zal werpen op de afzonderlijke groepsvestigingen en ongetwijfeld ‘untold stories’ aan het licht zal brengen, is er alle aanleiding om een geïntegreerde geschiedschrijving van de Nederlandse groepsmigratie naar Brazilië te entameren. In het navolgende wil ik daarvoor een korte opzet schetsen aan de hand van reeds verschenen literatuur. Daarna zal ik mijn bijdrage afsluiten met enkele opmerkingen over de integratie van de Nederlandse groepsvestigingen in de Braziliaanse samenleving.

De geschiedenis van de Nederlandse emigratie naar Brazilië sinds de onafhankelijkheid in 1822 omvat drie fasen:

  1. Groepsmigratie als resultaat van het opereren van Braziliaanse propagandacommissies in Nederland (1858-1940).
  2. Georganiseerde groepsmigratie als resultaat van nauwe samenwerking tussen Nederlandse en Braziliaanse overheden (1940-1970).
  3. Spontane vestiging (1970-heden).

1858-1940
De eerste fase begint in 1856 als vanuit de deelstaat Espírito Santo de Associação Central de Colonização (ACC) met behulp van het emigratiekantoor Steinmann & Co uit Antwerpen inschakelde om propaganda te maken voor nieuwe landbouwkolonies. Met beloftes van een vrije Op een dagovertocht en een stuk grond tegen aantrekkelijke voorwaarden werden tussen 1858 en 1862 Zeeuwse landarbeiders naar Brazilië gelokt. Van enkele vestigingen in Espirito Santo zijn 150 jaar na dato amper sporen van Nederlandse aanwezigheid terug te vinden. De betrokken families zijn óf verder getrokken of volkomen geassimileerd en hoogstens herkenbaar aan verbraziliaanste achternamen. Alleen de kolonie Holanda, waar zich nazaten van emigranten van emigranten uit Zeeuws-Vlaanderen bevinden, heeft de tand des tijds weten te doorstaan. De groep wist amper het niveau van zelfvoorziening te ontstijgen en wist wonderwel zijn Nederlandse identiteit te handhaven. Heden ten dage spreken nog enkele nazaten een Zeeuws-Vlaams dialect. Hun lotgevallen zijn in 2008 opgetekend door Ton Roos en Margje Eshuis onder de titel Op een dag zullen ze ons vinden.

In 1908 kwam een nieuwe propagandacommissie – ditmaal opgezet door de Braziliaanse federale overheid ‑ met vergelijkbare verhalen naar Europa en wist in de periode 1908-1910 ruim capa_contracapa_final.inddtweeduizend Nederlandse emigranten naar Brazilië te lokken. De emigratie werd bovendien gestimuleerd door de geregelde bootdienst die de Hollandsche Lloyd net begonnen was met bestemming Zuid-Amerika. De emigranten vestigden zich in de centrale deelstaat Minas Gerais en de twee zuidelijke deelstaten Rio Grande do Sul en Paraná. De bekendste nederzetting waar Nederlandse emigranten zich vestigden was Gonçalves Junior in de deelstaat Paraná. De berichten over misstanden in de kolonies waren voor de Nederlandse regering aanleiding om ongeveer 1000 emigranten te repatriëren. Voor veel emigranten kwam dit te laat. Zij waren al door ziekten en slechte voeding gestorven en van het opzetten van een eigen landbouwbedrijf kwam meestal niets terecht in een nog onontgonnen en geïsoleerd gebied. Gonçalves Junior kreeg bij de Nederlandse emigranten de dubieuze naam ‘het vrouwenkerkhof’. Over deze emigratiegolf publiceerden Ruth en Willem Kiewiet uit Carambeí in 2011 een rijk geïllustreerd boek.

De stichting van Carambeí vloeide voort uit het mislukken van Gonçalves Junoir. Enkele families, aangevuld met nieuwkomers uit het Zuidhollandsche ’s-Gravendeel en de Haarlemmermeer, begonnen in 1911 een nieuwe vestiging op grond die voor hen beschikbaar was gesteld door de ‘Brasil Railway Company’. Carambeí, door Kees Wijnen gerekend tot de projectvestigingen, was van oorsprong een spontane vestiging, die door zijn homogene karakter – de meeste emigranten waren van gereformeerde komaf en hebben een eigen kerk, eigen scholen en later ook een coöperatie gesticht – na 1945 werd gerekend tot de grote Nederlandse landbouwkolonies.

1940-1970
De tweede fase van de Nederlandse emigratie naar Brazilië begint na 1945 als kerkelijke en maatschappelijke groeperingen in Nederland op zoek gaan naar mogelijkheden voor groepsvestigingen. De katholieken waren de eersten die hierin slaagden met de stichting van Holambra I in 1948 in de deelstaat São Paulo. Gereformeerde boeren uit Noord-Nederland, mede geholpen door de Christelijke Emigratie Centrale en de bestaande kolonie Carambeí volgden in 1951 met de stichting van Castrolanda op circa 35 kilometer afstand van Carambeí. In beide projectvestigingen vormde naast de kerk de door hen opgerichte coöperatie het middelpunt van de gemeenschap. In 1960 werd vanuit Carambeí en Castolanda een vervolgnederzetting opgezet nabij Arapotí, waar zich ook nieuwe emigranten uit Nederland vestigden. Dit gebeurde nog hetzelfde jaar ook vanuit Holambra I, wat leidde tot de stichting van Holambra II.

Eén projectvestiging komt amper meer ter sprake en dat ligt vooral aan het feit dat deze in het begin van de jaren zeventig is opgeheven. In 1949 stichtte een groep vrijgemaakt-gereformeerde boeren in de deelstaat Paraná de groepsvestiging Monte Alegre. De emigranten hadden de grond die zij bewerkten niet in eigendom en moesten toen de papierfirma Klabín de pacht opzegde, de kolonie verlaten. Pogingen om een nieuwe vestigingsplaats te vinden liepen op niets uit, waarna de groep zich gedwongen zag terug te keren naar Nederland. Ook de lotgevallen van deze emigranten vragen om serieus historisch onderzoek.

Molen “Povos Unidos”, Holambra.

Ook in deze tweede fase was sprake van spontane vestiging. Deze kwamen voort uit de interne moeilijkheden die Holambra I in de eerste tien jaar heeft moeten doorstaan. Een grote groep vestigde zich tussen 1951 en 1953 in Rio Grande do Sul in de nabijheid van Não Me Toque. Een deel van de emigranten keerde later terug, terwijl anderen een grote materiële welvaart wisten te realiseren. Van grote onderlinge samenhang was geen sprake. Met een coöperatie hadden ze slechte ervaring. In 1953 vestigde zich een kleine groep voormalige katholieke Holambra-boeren zich in Tronco, in de nabijheid van Carambeí en Castrolanda terwijl in 1959 een groep zich in het kustgebied van de zuidelijke deelstaat Santa Catarina vestigde.

1970-heden
Na 1970 begon een nieuwe fase van spontane vestiging. Hier ging het om boeren die verspreid in de nabijheid van een stad bedrijven stichten. Ze kenden in de regel weinig of geen gemeenschappelijke verenigingen of instellingen. Vaak zijn het kinderen van emigranten in de oudere groepsvestigingen die hun vleugels uitslaan, soms aangevuld met nieuwe emigranten. De oudste van dit type vestigingen waren Maracajú in de deelstaat Mato Grosso do Sul en Paracatú in Minas Gerais, beide opgericht in 1972. In 1985 volgden Rio Verde in de deelstaat Goias en Brasolândia in de deelstaat Minas Gerais, en in 1995 Balsas in de noordelijke deelstaat Maranhão. De groep boeren van Nederlandse komaf in Maracajú kent een gemengde komaf. Hierbij waren emigrantenkinderen betrokken uit zowel Não Me Toque, de Paraná-kolonies en de Holambra’s. Paracatú werd opgezet vanuit Não Me Toque. In Rio Verde vestigden zich emigrantenkinderen uit de beide Holambra’s terwijl in bij de vestiging Balsas emigranten uit Carambeí, Castrolanda en Arapotí waren betrokken. De vestiging Brasolândia (Unaí) verdient bijzondere aandacht, omdat het hier gaat om een groep vrijgemaakt-gereformeerden, waaronder familieleden en kennissen van de groep emigranten die eerder gevestigd waren in de opgeheven nederzetting Monte Alegre.

Vergelijking
Door in plaats van geschiedenissen te schrijven van afzonderlijke groepsvestigingen of uit te gaan van de religieuze gezindheid van groepsvestigingen – dus alleen een geschiedenis van de protestantse vestigingen in Paraná of de katholieke Holambra’s in de deelstaat São Paulo, ontbreekt de mogelijkheid om vergelijkingen te maken tussen nederzettingen die in dezelfde periode zijn ontstaan en die desalniettemin een andere ontwikkeling hebben doorgemaakt. Zelf heb ik 25 jaar geleden onderzoek gedaan naar de bewogen ontstaansgeschiedenis van Holambra I. Castrolanda werd in dezelfde tijd gesticht maar is interne scheuringen bespaard gebleven. Ligt dit in de verschillen in aanpak van de selectie van emigranten, de homogeniteit van de groep of speelde de factor religie hierin een doorslaggevende rol? Feit is wel dat in beide groepsvestigingen sprake was van aanvangsmoeilijkheden, waarbij Castrolanda kon steunen op kennis, ervaring en financiële ondersteuning van Carambeí. Ook de ontwikkelingen in Arapotí en Holambra II lenen zich voor een vergelijking.

Integratie en identiteit
De wijze waarop een groepsvestiging was georganiseerd, de sociaal-economische status en ook vooral de kerkelijke denominatie van de emigranten waren in belangrijke mate bepalend voor de integratie in de Braziliaanse samenleving. Het sociaal-economische isolement stelde de nazaten van de Zeeuwse emigranten in Holanda, Espirito Santo in staat hun Nederlandse identiteit na zes generaties in stand te houden. De verbetering van de infrastructuur en de stichting van sociale voorzieningen, zoals onderwijs, zorgt ervoor dat heden ten dage die identiteit onder druk komt te staan en het dus onwaarschijnlijk is dat er over enkele decennia in de binnenlanden van Espirito Santo nog een Zeeuws-Vlaams dialect wordt gesproken.

Voor de latere vestigingen geldt dat de Nederlandse identiteit het sterkst wordt beleefd in de coöperatief georganiseerde landbouwvestigingen en in mindere mate op de verspreide vestigingen, zoals Não Me Toque en de meeste spontane vestigingen van na 1970. De emigranten in deze vestigingen maken deel uit van een grotere gemeenschap van mensen met een uiteenlopende herkomst. In enkele vestigingen is sprake van enkele gemeenschappelijke  activiteiten, maar de infrastructuur die de vijf projectvestigingen kennen, ontbreekt.

In de vijf projectvestigingen zijn de emigranten en hun kinderen niet alleen sociaal-cultureel met elkaar verbonden, maar ook zijn zij economisch op elkaar aangewezen. Bovendien wordt het wij-gevoel versterkt door eigen kerken, winkels, sportvoorzieningen, scholen e.d. Tussen de coöperatieve landbouwvestigingen is bovendien een verschil waarneembaar tussen de katholieke Holambra’s en de protestants-christelijke kolonies in Paraná. Heden ten dage beroepen zij nog steeds Nederlandse dominees, terwijl de tijd dat het religieus leven op de Holambra’s bepaald werd door Nederlandse paters en zusters al enkele decennia achter ons ligt. Voor de Holambra’s geldt overigens dat al vanaf de jaren zeventig gemengde huwelijken tussen emigrantenkinderen en Brazilianen gemeengoed zijn geworden; in de protestants-christelijke groepsvestigingen ligt dit gezien het religieuze verschil gevoeliger. Ook de Nederlandse taal weet zich hierdoor beter te handhaven dan op de katholieke Holambra’s.

Voor de meeste Nederlandse groepsvestigingen geldt bovendien dat het sociaal-economisch succes een kloof gecreëerd heeft. De emigranten zijn vaak eigenaar van grote landbouwbedrijven, terwijl de Brazilianen als landarbeider of werknemer bij hen in dienst zijn. Pas met de komst van goedopgeleide Brazilaanse werknemers ontstond er een meer gelijkwaardige positie tussen de Nederlanders en een deel van de Braziliaanse bevolking. Het ligt in de verwachting dat deze kloof langzaam gedicht wordt. Toen ik 25 jaar geleden een jaar op Holambra I verbleef constateerde ik dat de oude generatie nog duidelijk Nederlands was, maar de tweede generatie een mengelmoes was van Nederlandse en Braziliaanse invloeden, een verschijnsel dat we in Nederland ook aantreffen bij de tweede generatie allochtonen.

Campos de Holambra
Campos de Holambra

Terwijl in spontane vestigingen de Nederlandse identiteit langzaamaan minder zichtbaar zal worden, is dit op de vijf projectvestigingen nog niet het geval. Integendeel, uit commerciële overwegingen wordt die identiteit juist opgepoetst. Mede aangespoord door Braziliaanse politici, worden de groepsvestigingen getransformeerd tot toeristische trekpleisters, waarbij ook Brazilianen zich een Nederlandse identiteit aanmeten. Het zou me niets verbazen als zij ook deelnemen aan het klompendansen en allerlei Nederlandse attributen, zoals Delfts blauw, klompen en molentjes verkopen. De Nederlandse identiteit wordt daarmee deel van de culturele diversiteit die de Braziliaanse samenleving kenmerkt.

Kerkelijke ontwikkelingen
Tot slot nog enkele opmerkingen over de Nederlandse protestantse inbreng in Brazilië. Carambeí, Castrolanda en Arapotí stonden aan de wieg van de Braziliaanse zusterkerk van de Gereformeerde Kerken in Nederland, de Igrejas Evangelica Reformadas do Brasil (IER). Binnen het enorme land is het maar een kleine religieuze entiteit van 2500 lidmaten, die bovendien nauw gelieerd is aan de Nederlandse agrarische groepsvestigingen. Buiten deze vestigingen zijn er inmiddels enkele zendingskerken ontstaan.

De Gereformeerde Kerken (Vrijgemaakt) kenden in Brazilië een heel bewogen geschiedenis. De in de jaren zeventig opgeheven nederzetting Monte Alegre nam zowel in de Braziliaanse samenleving als ook binnen de Nederlandse groepsvestigingen een geïsoleerde positie in. Aangezien de vrijmaking in Nederland nog vers in het geheugen lag, was aansluiting van hun kerk bij de IER niet aan de orde. De houding binnen de emigrantengroep tegenover integratie was ronduit negatief. Illustratief is waren de woorden van hun dominee Los: ‘Wie naar Brazilië emigreert, blijve Nederlander!’ De groep beschouwde zich als een op zichzelf staande gemeenschap, wier leden op elkaar waren aangewezen. Omgang met de inheemse bevolking werd niet mogelijk geacht. Net als de andere projectvestigingen heeft ook Monte Alegre eind jaren vijftig pogingen ondernomen om een vervolgnederzetting op te zetten. Begin jaren zeventig werd de kolonie zoals gezegd opgeheven. Van der Mast concludeerde in zijn studie over groepsmigraties dat deze groep emigranten het verkeerde land van vestiging heeft gekozen.

Kerk in Castrolanda

Bij de stichting van de Brasolândia in 1985 hebben de vrijgemaakte geloofsgenoten gekozen voor een meer open nederzetting temidden van de Braziliaanse bevolking. Ook de kerk die zij in 1991 gesticht hebben was minder geïsoleerd. Allereerst heeft men een Braziliaanse predikant aangesteld; bovendien heeft de kerk zich in 2002 aangesloten bij de Igreja Reformada do Brasil, een vrijgemaakt-gereformeerd kerkgenootschap, die het resultaat was van de zendingsactiviteiten van Nederlandse en Canadese zusterkerken in het noorden en en zuiden van Brazilië. Toch vormt ook de IRB met ongeveer 500 lidmaten een kleine geloofsgemeenschap die nog veel zendingswerk zal moeten verrichten om dieper te wortelen in de Braziliaanse samenleving.

Besluit
In het voorgaande heb ik willen aantonen dat integratie in de Braziliaanse samenleving afhankelijk is van drie factoren, namelijk de mate van geslotenheid van een groepsvestiging, de religieuze identiteit van de emigrantengroep en de sociaal-economische positie. Van geslotenheid is momenteel nauwelijks meer sprake, wel kan een combinatie van materiële welvaart en een afwijkende religieuze identiteit remmend werken op het integratieproces. Anderzijds biedt Brazilië voldoende ruimte voor uiteenlopende nationale en religieuze tradities. Het land is immers een toonbeeld van culturele diversiteit. Daarin is uit commerciële en toeristische overwegingen volop ruimte voor het oppoetsen van het Nederlandse karakter van de groepsvestigingen.

Deze bijdrage is een geactualiseerde versie van een lezing gehouden tijdens een studiedag van de Christelijke Emigratie Centrale op 24 april 2009 te Utrecht.

Bewaren

Bewaren

Bewaren


14 gedachten over “Stukjes Nederland in Brazilië

  1. Louis Beantwoorden

    “De katholieken waren de eersten die hierin slaagden” Volgens mij moet daar staan de Brabanders i.p.v. de katholieken!

    1. holambra Beantwoorden

      Nee, Holambra was een katholiek initiatief en niet een zuiver Brabants initiatief.

  2. Albert Beantwoorden

    Grappig om het stukje mbt integratie te lezen, ook in andere stukjes het vast houden aan de Nederlandse taal en het Portugees niet leren. Zelfs de dominee die zegt “Wie naar Brazilië emigreert, blijve Nederlander!’ als hier in Nederland een voorganger van een moskee zo’n uitspraak doet spreken we van een schande, integratie van emigranten naar Nederland zien wij als plicht, ook het leren van de Nederlandse taal waar wij het niet schuwen om zelfs de mensen een boete te geven die geen snelle vorderingen maken.

    Toen ik mijn huidige Braziliaanse echtgenote leerde kennen wilde ik zo snel mogelijk het Portugees van Brazilië leren, ook heb ik me meteen verdiept in allerlei website’s met informatie over Brazilië.
    Mijn echtgenote heeft ruim 12 jaar in Nederland, nu wonen we inmiddels een jaar in Brazilië.
    Mijn integratie traject is in Nederland al begonnen met het leren van de taal, het integreren in Braziliaanse gemeenschappen die in Nederland actief zijn oa regelmatig bezoeken aan een Braziliaanse kerk en uiteraard de vele uitnodigingen voor feesten die wij van Brazilianen in Nederland die wij ontvingen. Integratie begint niet pas op het moment dat je aankomt in een land. Ga je emigreren dan dien je je voor te bereiden met minimaal het leren van de taal.
    Wat mij verbaasd is dat ik bij de groepsmigratie’s niets lees mbt lessen portugees in tal en cultuur in Nederland dit zou voor de migranten een groot voordeel zijn geweest.
    Maar goed heden ten dagen zie je nog steeds in emigratie tv programma’s dat vele landgenote Nederland verlaten voor een ander land en niet of nauwelijks zich vooraf verdiepen in de taal en cultuur van het land waar ze zich gaan vestigen.

    Albert
    Praia Grande – SP Brasil

    1. holambra Beantwoorden

      Volledig met je eens. Ik wil er wel bij aantekenen dat in de jaren 40 en 50 er in Nederland veel taalcursussen Engels voor a.s. emigranten werden gehouden. W.b. Portugees was dat een stuk lastiger.

    2. Marcel Beantwoorden

      Ik woon nu meer dan vier jaar in Brazilië (Araçatuba, SP) en ben hier samen met een oude dame uit Nederlands-Indië (ja, geen gekheid) de enige Nederlander. Jouw zorg om te integreren is een typisch hedendaags Nederlandse; aangezien Brazilië al een halve eeuw geen immigratieland meer is is het concept van de geïntegreerde buitenlander hier compleet onbekend. Wat de taal leren betreft, dat is volgens mij niet meer dan een praktische noodzaak. Je moet per slot van rekening toch kunnen communiceren met je omgeving? Maar ik kan je wel vertellen, al woon ik nog 30 jaar in Brazilië, een Braziliaan zal ik nooit worden. En dat hoeft ook helemaal niet, ieder heeft recht op zijn eigen individualiteit en identiteit. Na een paar generaties zijn migrantenpopulaties toch nagenoeg geassimileerd, want hoeveel gezinnen zullen er nog zijn in Holambra waar thuis Nederlands gesproken wordt? Waaarschijnlijk alleen bij oudere eerste generatie migranten. Ik heb een zoontje die hier geboren is en ik spreek alleen maar Nederlands met hem. In een zo in zichzelf gekeerd land als Brazilië is het van groot belang om het nageslacht te leren dat Brazilië een land is, en niet de wereld.
      Geniet van de goede kanten van Brazilië en probeer de mindere kanten te mijden: transnationalisme in de 21ste eeuw!

      1. holambra Beantwoorden

        Beste Marcel,

        Het begrip integratie is natuurlijk op de eerste plaats ontleend aan de situatie in hedendaags Nederland, waarin mensen met een buitenlandse herkomst de neiging hebben zich op te sluiten binnen hun eigen etnische groep. Integratie betekent op de eerste plaats dat je je weg vindt in een nieuwe samenleving en daartoe ook de taal goed beheerst. De aandacht in mijn stuk richt zich vooral op de Nederlandse groepsvestigingen in Brazilië, en ik heb daar onlangs zelf ondervonden dat er duidelijk verschillen zijn wat betreft integratie c.q. assimilatie. In de Holambra’s wordt nog slechts door oudere emigranten en emigranten van recentere datum Nederlands gesproken. Inmiddels zijn gemengde Braziliaans-Nederlandse huwelijken er een volstrekt normale zaak. In de kolonies in Paraná wordt aan het Nederlands als onderdeel van de eigen identiteit nog sterk vastgehouden. Terwijl in de Holambra’s de Brazilianen volledig deel uitmaken van de lokale samenleving, was er in Paraná toch meer sprake van fysieke segregatie. Castrolanda is wat dat betreft nog het meest Nederlands.
        Wil je meer lezen over mijn bevindingen, lees dan de reisverslagen op mijn weblog http://www.marismits.wordpress.com

        1. Marcel Beantwoorden

          Beste Mari,

          Ik ben het met je eens dat de mate en snelheid van integratie en assimilatie sterk samenhangen met het karakter van de migrantengroep, culturele afstand met het land van vestiging en persoonlijke factoren. Ik merk dat sommige individuele migranten zich echt een nieuwe nationaliteit wíllen aanmeten en bewust zelfs thuis de eigen taal niet spreken. Maar hoe je het ook wendt of keert, op termijn is assimilatie onvermijdelijk voor de meeste migrantenpopulaties, ook wanneer dit oorspronkelijk niet het doel was zoals bij de Nederlandse vestigingen in Brazilië. De Japans-Braziliaanse gemeenschap in het binnenland van SP is hiervan een goed voorbeeld: ondanks de grote afstand tussen de Japanse en Braziliaanse cultuur zijn de meeste Nipo’s in dit gebied rasechte Skol drinkende en picanha etende Caipira’s. Zodanig, dat ze in Japan als buitenlanders beschouwd worden.
          Wel wil ik een kanttekening maken bij je observatie dat Brazilië een cultureel divers land is. Ondanks verschillen in klimaat, raciale samenstelling en economische structuur is de Braziliaanse samenleving in hoge mate homogeen. Verschillen tussen sociale klassen en religieuze groepen binnen een stad zijn zijn vaak groter dan regionale verschillen. Ook de Portugese taal in Brazilië kent een relatief grote mate van uniformiteit, groter dan bijvoorbeeld Engels in de VS. Bovendien is de trend van culturele uniformisering in de afgelopen decennia nog eens versterkt door de grote invloed van de media, met name Globo en haar fameuze ‘novelas’ die in heel het land gretig aftrek vinden.
          Al met al best een interessante casus voor verder onderzoek.

  3. vans schoenen Beantwoorden

    Het artikel is uitstekend … dank je wel!

  4. Renze Bouthoorn en Annelies Bouthoorn Beantwoorden

    goeden dag ik heb een vreemde vraag ik weet dat Jack de Best dingen doet voor de kerk in Holambra . we zijn een jaar of wat terug met agroreizen in Holambra geweest en hebben Jack daar ook ontmoet maar hebben een verouderd email adres van hem en nu is er dit jaar een reünie van de CAH Dronten en zouden het erg leuk vinden hem dit te melden maar weten niet hoe misschien kunt u het doorgeven of ons email adres aan hem doorgeven.

    1. holambra Beantwoorden

      Persoonlijk ken ik Jack niet, maar misschien reageert iemand uit Holambra die hem kent.

  5. Janny Beantwoorden

    Kort na 1885 (misschien 1890?) emigreerde Johanna Jan Veenema, de broer van mijn overgrootvader, met zijn gezin naar Brazilië. Ik zou zo graag willen weten wat er van hen geworden is en of er nazaten zijn. Maar waar moet ik zoeken? Nergens zijn passagierslijsten te vinden met hun namen en in de archieven in Brazilië ken ik de weg niet. Groet, Janny

    1. holambra Beantwoorden

      Beste Janny,

      Het kan zijn dat de broer van je overgrootvader via een andere haven dan Rotterdam (via de NASM) is vertrokken. Op de website van Eric Hennekam trof ik een overzicht van archieven aan waarin zich passagierslijsten bevinden. Het kan zijn dat hij via Bremen of Antwerpen is vertrokken.
      De site is https://erichennekam.blogspot.com/2022/01/bronnen-scheepvaart.html
      En via FamilySearch zijn diverse genealogische bronnen uit Brazilië te vinden.

      Groet, Mari

  6. Janny Beantwoorden

    Bedankt Mari,
    Ik had daar al een keer op gezocht, maar niks gevonden. Ik zoek verder. Ze moeten toch ergens geregistreerd staan. Groet, Janny

  7. Gerda Middelkamp Bomers Beantwoorden

    Hallo ik ben op zoek naar de kinderen van Jan en Bea Kok Teunissen. Zij waren enkele jaren onze buren in Groenlo . Ik zoek Gerrit, Maria en Joke. Ik denk dat Bea en Jan niet meer leven. Het is ruim 50jaar geleden dat ze naast ons woonden.

Laat een reactie achter bij Renze Bouthoorn en Annelies Bouthoorn Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *