Hoffnung op Brasilien

De mislukte emigratie van Luxemburgers naar Brazilië

Onlangs attendeerde een Luxemburgse collega mij op de omvangrijke emigratie die in de 19e eeuw vanuit het kleine Groothertogdom heeft plaatsgevonden naar het grote Brazilië. Deze emigratie en retourmigratie staat centraal in een tentoonstelling die van 10 april tot 5 juli 2013 te zien is in het Nationaal Archief van Luxemburg. Drie jaar geleden publiceerde de Luxemburgse auteur Guy Helminger onder de titel Neubrasilien een roman waarin de terugkeer van deze Braziliëgangers centraal staat.

Luxemburg was in de negentiende eeuw een klein land, dat leefde van landbouw en handenarbeid. In 1839, het jaar van de stichting van het huidige Groothertogdom, had het land 175.000 inwoners. Van 1840 tot 1890 emigreerden 66.000 Luxemburgers, waarvan het merendeel vertrok naar Frankrijk en de Verenigde Staten.

In 1828 voltrok zich de eerste emigratiebeweging naar Brazilië. Maar liefst 2500 personen, 1,8% van de Luxemburgse bevolking, sloten zich aan bij een Duitse emigratiebeweging. Aangemoedigd door de bevolkingspolitiek van keizer Dom Pedro I en de agressieve wervingscampagnes van Duitse reisagenten gingen de Luxemburgse Braziliëgangers op weg naar het beloofde land. Echter, tenminste 232 van de 332 Luxemburgse families bereikten nooit de ontschepingshaven Rio de Janeiro. Twee derde van de Braziliëgangers werden het slachtoffer van de criminele praktijken van de reisagenten tijdens hun reis vanuit Luxemburg naar de vertrekhaven Bremen. Veel families bereikten Bremen zonder hoop en zonder geld. Uiteindelijk keerde zeventig procent van de Braziliëgangers terug naar Luxemburg. Deze berooide aspirant-emigranten weigerden daarop terug te keren naar hun oorspronkelijke dorpsgemeenschappen of werden daar geweigerd. Diep vernederd door het falen van hun migratiepoging, probeerden zij te ontsnappen aan de hoon van hun oude omgeving.

Uiteindelijk werden de arme Braziliëgangers door de Luxemburgse regering in de gelegenheid gesteld zich te vestigen in een van de armste delen van het land. Zij stichtten het drop Grevels, gelegen ten noordwesten van het de hoofdstad van het Groothertogdom. De geschiedenis van dit dorp is heden ten dage nog zichtbaar in de bijnaam van het dorp Neubrasilien.

Hoewel de mislukking van de eerste emigratiegolf in Luxemburg algemeen bekend was, weerhield dat veel Luxemburgers er niet van om tussen 1846 en 1852 een nieuwe poging te wagen. Ook nu liep een groot deel van de emigratiegolf stuk in de vertrekhaven, dit keer het Franse Duinkerken.

Ondanks de mislukkingen hebben beide emigratiegolven geleid tot de vestiging van Luxemburgse gemeenschappen in Brazilië. In 1828 emigreerden enkele honderden Luxemburgers naar Santa Catarina. Twintig jaar later kwamen de voormalige inwoners van het Groothertogdom terecht in Santa Catarina en Espírito Santo. In de laatstgenoemde deelstaat vormden zij een eigen gemeenschap Luxemburgo in de gemeente Santa Leopoldina, niet ver van de latere Zeeuwse gemeenschap Holanda.

In de navolgende video leest Helminger een passage voor uit zijn boek Neubrasilien.

Bron: Claude Wey, ‘Luxembourgers in Latin America and the permanent threat of failure’. “Return Migration” in the social context of a European micro-society’, in: AEMI Journal,Volume 1, 2003. [pdf]


Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *