In het voorjaar van 2014 ging het programma TULIPANA van start met als doel het behoud, beheer en de toegankelijkheid van het (documentair) cultureel erfgoed van de Nederlandse groepsmigraties naar Brazilië te verbeteren. Het programma is een initiatief van het Centre for Global Heritage and Development (CGHD). Om meer kennis en ervaring op te doen en de situatie ter plaatse zelf te onderzoeken bezochten Mara de Groot (CGHD) en Marco Roling van 17-28 november 2014 het zuiden van Brazilië. Zij bezochten Rio de Janeiro, waar zij een ten behoeve van de Nederlandse Vereniging in Rio (NVR) georganiseerde archiefworkshop bijwoonden, alsmede de kolonies Holambra I en Castrolanda. Verder werden de staatsarchieven van de deelstaten São Paulo en Paraná bezocht.

Op 18 en 19 november organiseerde het Arquivo Nacional (AN) te Rio een workshop voor leden van de Nederlandse Vereniging (NVR). Medewerkers namen direct het NVR-archief onder handen door de staat van conservering te beoordelen, nietjes en paperclips te verwijderen en stofvrij in te pakken. Voor aanvang werd gesproken met de directeur van het AN, Jaime d’Antunes. Tijdens de workshop gaven medewerkers van het AN presentaties over het conserveren, inventariseren en beschrijven van archieven. Op de tweede dag gingen de deelnemers aan de workshop zelf met het archief aan de slag. Omdat twee dagen te kort waren om het archief volledig onder handen te nemen, bood het AN aan om voor de NVR vervolgbijeenkomsten te houden. Het bezoek aan Rio werd op 19 november afgesloten op de residentie van de Nederlandse consul-generaal Arjen Uijterlinde. Daar werd een presentatie gegeven van TULIPANA en de film ‘Novo Comeco’ van Martijn van Eijck vertoond, over de beginjaren van Holambra.

Tijdens het bezoek op Holambra (20 en 21 november) werd onder bezielende leiding van Annemarie van der Knaap allereerst het museum van Holambra bezocht. Daar bleek dat de archiefcollectie weliswaar overzichtelijk en ordelijk was opgeborgen, maar niet onder de meest optimale bewaaromstandigheden. Een Braziliaanse archivaris is bezig het archief te inventariseren, maar zij is onzeker of ze dit op de goede manier gedaan heeft. Doordat zij de Nederlandse taal niet beheerst is zij niet goed in staat om het materiaal te beoordelen en waarderen. Voorts bleek dat er ook op andere locaties in Holambra archieven en collecties berusten, die het nodig maken een grootschaliger identificatie te maken van de aanwezige archieven, staat van conservering en een globale inventarisatie op te maken. Bij het Museu Holambra bestaat een grote behoefte aan het op een deugdelijke manier inventariseren, beschrijven en digitaliseren van collecties. Op 21 november werd het Memorandum of Understanding voor samenwerking binnen het TULIPANA-programma getekend door Mara de Groot en de voorzitter van het museum Jan Eltink. Voor februari staat op Holambra een archiefworkshop gepland die verzorgd zal worden door het staatsarchief van São Paulo (APESP). ’s-Middags werd een bezoek gebracht aan de veiling van Holambra. Directeur André van Kruijssen bood zijn hulp aan, in de vorm van werkruimte en apparatuur in ruil voor deelname aan TULIPANA. Voor de veiling kan dit een opmaat zijn voor grootschalige digitalisering van het eigen archief.

Op 22 november werden Mara en Marco opgehaald door Ina Nienhuys van Castrolanda. Onderweg werd in Carambeí een bezoek gebracht aan het Parque Histórico, een openluchtmuseum dat uitleg geeft over het ontstaan van Carambeí in 1911. Op 23 en 24 november werd op Castrolanda het ‘Memorial da Imigração Holandesa’ (2001) bezocht, bestaande uit de graanmolen, ‘De Immigrant’ met expositieruimte en het fraaie museum, ‘Casa do Imigrante Holandês’ uit 1991. De bedoeling is dat het documentatiecentrum en het museum binnen afzienbare tijd zullen worden gehuisvest in een nieuw Cultureel Centrum. Het archief van het museum is divers en bestaat uit foto’s, brieven, artikelen, tijdschriften. Drie vrijwilligsters houden zich op wekelijkse basis bezig met het archief. Ze scannen foto’s en zijn bezig om een inventaris op te zetten. Er is behoefte aan specifieke instructie over scannen en inventariseren, om zeker te weten dat men op de goede manier bezig is en men niets overnieuw hoeft te doen. Op 24 november vond een presentatie plaats van TULIPANA, waarbij ook vertegenwoordigers van de coöperatie, de kerk en de ACBH (Associação Cultural Brasil Holanda), de overkoepelende culturele organisatie voor alle Nederlandse kolonies, aanwezig waren. Het Memorandum of Understanding werd namens het bestuur van de Associação dos Moradores de Castrolanda (AMC) getekend door Lucas Rabbers.

Op 25 november werd in Curitiba het staatsarchief van Paraná (DEAP) bezocht. DEAP is bereid samen te werken met Castrolanda om de behoeften inzake de bewerking van archieven en de organisatie van een workshop in kaart te brengen. Ook werd gesproken met de honorair consul Robert de Ruyter. Het consulaat beschikt over een uitgebreid archief. Aangezien dit archief eigendom is van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken, kan TULIPANA hier niets bieden. Wel bood het CGHD een bemiddelende rol aan bij het werven van een stagiaire voor het inventariseren van het archief. Op 27 november werd het staatsarchief van São Paulo (APESP) bezocht. APESP gaf aan graag een workshop te willen organiseren voor de vrijwilligers van Holambra. Deze staat gepland voor 23 en 24 februari 2015. Daarvoor zullen medewerkers een oriënterend bezoek aan Holambra brengen om te praten over de invulling van de workshop. Het werkbezoek werd afgesloten met een bezoek aan het Immigratiemuseum in São Paulo.

Het werkbezoek aan Brazilië was voor alle betrokkenen uitermate nuttig, zinvol en plezierig. Er is veel gesproken met betrokkenen over de migratiegeschiedenis en het erfgoed van de Nederlandse immigranten. Het is interessant en nuttig uit de eerste hand verhalen te horen over het ontstaan en de opbouw van de Nederlandse kolonies. Op die manier werd meer context- en achtergrondinformatie verworven over hoe men de op allerlei locaties aanwezig zijnde archieven moet zien, die tezamen de geschiedenis van de kolonie vertellen. Ook het besef dat de nu nog levende immigranten een inhoudelijke bijdrage kunnen leveren aan de beschrijving van archiefmateriaal is versterkt door het bezoek. Het TULIPANA-programma is bij diverse partijen goed onder de aandacht gebracht. Daarbij zijn verwachtingen ten aanzien van het project, de beoogde resultaten en de weg waarlangs deze resultaten bereikt worden bij de diverse partijen besproken en in een realistischer kader geplaatst. Er kunnen nu een aantal praktische zaken worden georganiseerd. Het grotere plaatje van erfgoedbeheer mag niet uit het oog worden verloren, maar het is wel zaak om met kleine haalbare activiteiten te beginnen en onderlinge contacten tot stand te brengen om deze te realiseren. Het TULIPANA-projectteam kan vanuit Nederland de activiteiten niet zelf gaan uitvoeren, maar wel initiëren, voorbereiden en begeleiden samen met archiefinstellingen in Brazilië.

Het uitgebreide verslag van het werkbezoek kunt u hier downloaden. Van het bezoek aan Holambra verscheen ook een artikel in het plaatselijke weekblad.